Deze lijst is beperkt tot slechts één vorm van industrie, maar als we gaan kijken naar de bron en de bestemming van de producten in de lijst zien we al snel welke verkeersstromen er zijn. De CDR kent zo een aantal industrieën die van elkaar afhankelijk zijn. De kolenmijn van Inverlochan, de spoorwegwerkplaats van Rae Bridge en de scheepswerf van Dunalistair laten hun zware reparaties allemaal uitvoeren bij de Caledonia Foundry in Dunalistair. Daarmee komen verschillende vervoersstromen op gang die gebruik maken van platte of open wagens, tussen tenminste vier locaties. Voorbeelden van wat vervoerd zou kunnen worden zijn schroot, stalen en gietijzeren producten, defecte en gerepareerde of nieuwe machines of machineonderdelen.

Op een modelbaan bestaat natuurlijk geen echte vervoersbehoefte. Deze moet worden nagebootst met een kunstmatig omloopsysteem. Daar zijn verschillende methoden voor, zoals een kaartsysteem voor rijopdrachten of een computerprogramma, maar echt nodig is dat niet, want er is een veel eenvoudiger oplossing. Rond 1960 ontwikkelde John Allen in Amerika voor zijn 'Gorre & Daphetid Railroad' een systeem om goederenverkeer na te bootsen met behulp van losse merktekens op het materieel, die ik maar 'vrachtbrieven' zal noemen. Het voordeel daarvan is, dat elke wagen zijn eigen routebeschrijving aan boord heeft. Ik vind dat beter dan andere systemen, omdat je nooit hoeft te zoeken naar extra gegevens voor het bepalen van de bestemming van een wagen. Bovendien klopt het altijd, zelfs als je een wagen van de baan haalt en ergens anders weer terug zet.

Bij aankomst van een goederentrein in een station kijkt de 'machinist' wat hij mee moet nemen en wat hij af moet leveren. Is de wagen op de eerste bestemming van de vrachtbrief aangekomen (aangegeven door de kleurcode op 2/3 van de omtrek), dan wordt hij daar achtergelaten. De volgende trein in dezelfde richting mag hem dan weer meenemen naar de tweede bestemming, die wordt afgelezen op het resterende 1/3 deel van de ring. Wanneer de wagen daar is aangekomen, wordt de ring omgedraaid voor de volgende bestemming. Als verfijning is op de kleurcode van de vrachtbrief met witte stippen het spoor aangegeven waar de wagen naar toe moet worden gerangeerd. Tenslotte kan er nog een geel merkje op de vrachtbrief staan, dat expresgoed aanduidt. De wagen loopt dan mee in de eerstvolgende reizigerstrein.

Een bijzonderheid is het losspoor van de Caledonia Foundry, dat moeilijk bereikbaar aan de achterzijde van Dunalistair ligt. In de praktijk is daar de havenrangeerloc gestationeerd. Als wagens bestemd voor de Caledonia Foundry (met vier stippen op de vrachtbrief) in Dunalistair binnenkomen, worden deze klaargezet op het havenspoor. Vervolgens rukt de rangeerloc uit met retourwagens van de fabriek, verwisselt zijn rangeerdeel met de nieuwe wagens en drukt deze terug naar het industriespoor.

Sommige lossporen kunnen in slechts één richting worden bediend, met als gevolg dat je een wagen van Glenclachan naar Rae Bridge moet sturen via Craigcorrie. In Craigcorrie (de keerlus) kan de samenstelling van een trein niet worden veranderd. Daarom hebben wagens bestemd voor Craigcorrie altijd de code 'rood' op het eerste 2/3 segment van de ring. Zo komt de trein later terug met op elke wagen een geldige bestemmingscode, zonder dat de ringen hoeven te worden omgekeerd om de volgende bestemming te kunnen lezen. Dat geldt ook voor de zijlijn naar Glenfinnan.

Zelfs met tientallen goederenwagens keren uiteindelijk vaak dezelfde treincombinaties terug. Dit kan worden opgelost door de ringetjes anders te verdelen over het materieel. Wanneer er meer materieel in dienst komt, raken bestaande stations overbelast. Het antwoord daarop is een extra trein wegzetten in het keerlusstation. Daar is één spoor gereserveerd voor goederentreinen en één voor gemengde treinen, telkens twee achter elkaar. Doordat treinen elkaar zo kunnen aflossen, is een trein die je uit de keerlus oproept niet altijd dezelfde als die er werd weggezet. Het kost alleen wel extra lokomotieven, maar die bestellen we dan even bij Hunslet of Beyer Peacock…

Sinds ik zo'n 30 jaar geleden met vrachtbrieven ben gaan rijden, is het rangeren bij de C&DR geen doelloze bezigheid meer. De gekleurde merkjes op mijn wagens zie ik nauwelijks meer en het plezier van het afwisselende vervoersbeeld weegt daar ruimschoots tegen op.

Het treingewicht wisselt sterk. Soms is er een extra locomotief nodig, soms is er niets te vervoeren en rijdt de loc vanwege de materieelomloop alleen met de treinbegeleidingswagen. Als het op een station te vol wordt, moet de stationschef naar zijn buurman telegraferen om een aantal lege wagens over te nemen. Echt leuk wordt het wanneer de havenrangeerloc voor een zware klus moet bijspringen, maar toevallig met de ballasttrein op stap is aan de andere kant van de lijn.

Als er iets is waar Angus Macnab, de machinist van loc 3 'Maid of the Loch', het land aan heeft, dan is het om de oude loc voluit de helling op te jagen. Dat is niet goed voor de lagers, zegt hij, en eigenlijk is de 'Maid' geen goederenmachine. Niet iedereen is het daarmee eens, en zo werd hij vorige maand in Dunalistair verrast door tien afgeladen wagens naar Rae Bridge. En dat met de helling van 3% naar Kinlochalastair en de standby-loc weg voor zijn ketelbeurt. Niemand weet, wat Angus precies heeft gezegd tegen de ladingbeambte in het kantoortje naast de goederenloods, maar er wordt gefluisterd dat die zich een week lang niet heeft laten zien...